آبله طیور و پرندگان زینتی
آبله یک عفونت ویروسی با سرعت گسترش پایین در طیور و پرندگان است.
از لحاظ بالینی بیماری آبله به دو شکل دیده میشود:
1- در فرم پوستی و خشک ضایعات ندولی تکثیر شونده بر روی بخش‌های بدون پر بدن پرندگان ایجاد میشود.
2- در فرم دیفتریک و یا مرطوب، ضایعات فیبرینی-نکروزی و تکثیر شونده بر روی مخاطات دهان، حلق، مری و نای ایجاد میشود.
بیماری آبله ازجمله بیماری‌هایی است که در صنعت پرورش پرندگان از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا با بروز این بیماری سطح تولید تخم کاهش و میزان مرگ‌ومیر افزایش میابد.
بیشتر پرندگان از جمله طیور ( بوقلمون، مرغ)، پرندگان زینتی و بیش از ۶۰ گونه از پرندگان حیات وحش نسبت به این ویروس حساس هستند.
آبله پرندگان، در تمام گروه سنی پرندگان دیده میشود. ویروس آبله پرندگان سلامت انسان‌ها را تهدید نمی‌کند. با این وجود برخی از گونه‌های پستانداران ممکن است به این ویروس حساس باشند. در گذشته به غلط آبله طیور را به سرخجه و یا آبله‌مرغان انسانی مرتبط می‌دانستند.
ویروس آبله معمولاً از طریق خراش‌های پوستی ناشی از سرنگ به پرندگان منتقل میشود. حتی به هنگام واکسیناسیون نیز توسط واکسیناتور (از طریق عفونت چشمی) از پرنده بیمار به پرنده سالم قابل انتقال است. مگس‌ها و سایر حشرات و انگل‌ها نیز می‌توانند به‌عنوان حامل مکانیکی عمل کنند. در محیط‌های آلوده ویروس خشک شده می‌تواند به‌صورت ایروسول درآمده و به مخاطات و دستگاه تنفس پرنده راه یابد.
دوره پنهان بیماری در بین گونه‌های مختلف متفاوت است ولی به‌طورکلی بین ۴-۱۰ روز در مرغ و بوقلمون می‌باشد. میزان ابتلا در مرغ و بوقلمون بسته به حدت ویروس و اقدامات کنترلی از ابتلای کم تا ابتلای کل گله متغیر است. دوره بیماری بین ۲-۸ هفته طول می‌کشد که در این مدت پرنده هم دچار کاهش وزن و هم کاهش تولید تخم مرغ میشود.تلفات در پرنده های زینتی کوچک جسه بسیار بالاست.
ویروس آبله گسترش جهانی دارد. پرندگان وحشی به‌عنوان مخزن این ویروس محسوب میشوند.
علائم بالینی آلودگی با ویروس آبله:
علائم بالینی بسته به گونه درگیر، شدت ویروس، میزان گسترش ضایعه و سایر عوامل پیچیده کننده بیماری متفاوت است. شروع بیماری معمولاً در طیور تدریجی است و معمولاً تا زمانی که ضایعات پوستی بیماری ظاهر نشده باشد قابل تشخیص نخواهد بود. فقط تعداد کمی از پرندگان ضایعات را به یک‌باره نشان می‌دهند. در مرغ و بوقلمون به دو فرم دیده میشود.
فرم پوستی (آبله خشک): در بیشتر موارد شیوع بیماری فرم پوستی بیشتر دیده میشود. فرم خشک و یا پوستی با جوش‌ها و یا زخم‌هایی در نواحی بدون پر پرنده مثل تاج، ریش، پلک چشم، پاها و ساق پا شروع میشود. به‌تدریج عفونت به دیگر بخش‌های پردار بدن پرنده گسترش پیدا می‌کنند.
پرنده مبتلا معمولاً به‌سختی می‌تواند غذا بخورد و میزان دریافت غذای حیوان کم میشود و پرنده دچار کاهش وزن میشود. علائم دیگر به‌صورت کاهش تولید تخم مرغ، تورم صورت، کوری ( ناشی از درگیری چشم و اطراف چشم) و کاهش قدرت بدنی دیده میشود. در مواردی که بیماری پیچیده نشده باشد میزان مرگ و میر پایین است؛ مگر اینکه با عفونت‌های ثانویه همراه باشد.
فرم دیفتریک (مرطوب): در این فرم، ضایعات دیفتریک، ضایعات زرد در مخاط دهان، زبان، مری و نای ایجاد میشود. ضایعات بخش فوقانی دستگاه تنفس و سیستم گوارش می‌تواند باعث بی‌اشتهایی و تنگی نفس شود. دیگر علائم خفیف تا شدید تنفسی ممکن است بروز دهد. مرگ‌ومیر عمدتاً ناشی از خفگی و گرسنگی رخ دهد.
بیماری آبله پرندگان عمدتاً در بوقلمون به‌صورت مزمن دیده میشود نسبت به ماکیان. آبله در قناری باعث عفونت سیستمی و مرگ‌ومیر بالا میشود.
علائم بعد از مرگ بیماری آبله طیور
فرم پوستی ( آبله خشک): این فرم از بیماری معمولاً با هایپرپلازی موضعی اپیتلیوم پوست شناخته میشود که اپیدرمیس و فولیکول‌های پر درگیر میشوند. ندول ها به‌صورت نقاط سفید رنگ کوچک شروع میشوند که به‌سرعت اندازه ندول ها بزرگ‌شده و رنگ آنها به زرد تغییر می‌کند.
بین ۵- ۶ روز پاپول ایجاد شده و به وزیکول تبدیل میشوند. این وزیکول‌ها ممکن است به هم متصل شوند و به رنگ خاکستری مایل به قهوه‌ای تیره و به بافت شبیه زگیل تغییر می‌کنند. در مدت زمان دو هفته در پایه ضایعات آبله التهاب و خون ریزی ایجاد میشود. باگذشت زمان ضایعات به پوسته‌هایی تبدیل میشوند که به تدریج کنده میشوند و زخم‌های صاف تبدیل میشوند.
فرم دیفتریک ( آبله مرطوب): این فرم از بیماری به‌صورت ندول های کدر سفیدرنگ بر روی مخاطات دستگاه گوارش و سیستم تنفسی مثل محوطه دهانی، زبان، حلق، مری، نای و سینوس‌ها مشخص میشود. این ندول ها بزرگ شده و به هم ملحق میشوند و لایه‌ای زرد دیفتریک بروی مخاط‌ها ایجاد می‌کنند. در معاینات بعد از مرگ، اگر این غشای دیفتریک برداشته شوند، زخم‌های خون‌ریزی دهنده زیر آن مشاهده میشود. در برخی موارد نیز ممکن است عفونت‌های کانونی آبله با ندول هایی در اندام‌های داخلی پرنده دیده شود.
پرندگان ممکن است به هر دو فرم ضایعات پوستی ( عمدتاً تاج، ریش و چشم‌ها درگیر میشوند) و ضایعات دیفتریک در دستگاه گوارش و سیستم تنفسی مبتلا شوند.
تشخیص تفریقی بیماری آبله طیور
در صورت بروز فرم پوستی آبله باید از التهاب باکتریایی پوست تفریق داده شود. همچنین نباید ضایعات پوستی ناشی از کمبود اسید پانتوتنیک و یا بیوتین با آبله اشتباه گرفته شود.
در صورت بروز فرم دیفتریک بیماری، زمانی که نشانه‌های درگیری سیستم تنفسی دیده میشود باید از آنفولانزای طیور و برونشیت عفونی تفریق داده شود. فرم دیفتریک ممکن است علائمی شبیه به التهاب حلق و حنجره ایجاد کند.
آزمایش‌های بافت شناسی ضایعات ویروس هایپلازی با گنجیدگی‌های داخل سلولی همراه است. در قمری و کبوتر ضایعات دیفتریک ویروس آبله باید از عفونت تریکوموناس گالینه تفریق داده شود.
اجزای ویروسی با شکل ظاهری مخشص ویروس آبله در بررسی با میکروسکوپ الکترونی قابل تشخیص است. همچنین می‌توان ویروس را توسط کشت در غشای کوریوآلانتوییک جنین مرغ، پرندهای حساس، و کشت سلولی قابل جداسازی است. ویروس‌های فیلد را می‌توان در آزمایشگاه با روش پی سی آر (PCR) شناسایی کرد و با روش هضم اندونوکلازی محدود مقایسه کرد.
پیشگیری و کنترل بیماری آبله
در ایالات‌متحده آمریکا ویروس آبله طیور یکی از مشکلات اصلی صنعت طیور است. ویروس دی ان ای دار آبله بسیار مقاوم است و می‌تواند در دلمه‌های خشک برای ماه‌ها و سال‌ها زنده بمانند.
از واکسن آبله برای ایمنی کردن پرندگان استفاده میشود.
تلقیح واکسن در پرندگان تخم‌گذار در چهار هفتگی انجام میشود و به فاصله یک الی دو هفته قبل از رسیدن به تولید تخم تلقیح تقویتی بعدی انجام میشود. به‌طور میانگین ایمنی در گله بعد از گذشت دو هفته از واکسیناسیون ایجاد میشود.
واکسیناسیون اغلب به‌صورت تلقیح در زیر بال و القای خفیف بیماری یا مایع کوبی انجام میشود. باید شواهد ناشی از اثر تلقیح در زیر بال بعد از ۱۰ روز از واکسیناسیون دیده شود. آثار ناشی از تلقیح صحیح به صورت تورم پوست و دلمه در محل واکسیناسیون دیده میشود. برای پرندگان مبتلا به بیماری آبله درمانی وجود ندارد.
جهت کاهش عوارض ناشی از واکسیناسیون سه روز قبل از واکسیناسیون از محصول آنتی استرس استفاده و تا دوروز بعد از تزریق واکسن آنتی استرس ادامه داده شود و محصول پروبیوتیک روهم جهت تقویت پرندگان هفته ای 1 الی 2 بار مصرف کنید.
